इश्क़ विश्क़ (Translation of my Marathi Poem )

तुम्हें क्या लगता है, मैं तुमसे इश्क़ विश्क़ करती हूँ?

चलो हटो, ऐसा कुछ नहीं।

ये तो बस मेरे दिल बहलाने के सारे चोचले है

तुम्हारे बारे में सोचना, तुम्हारे प्यार में उदास होना

येना सारे मेरे नशे है

मन को रिझाने के सारे पैंतरे है

तुम्हें क्या लगता है, मैं तुमसे इश्क़ विश्क़ करती हूँ?

चलो हटो, ऐसा कुछ नहीं।

प्रेम आखिर में क्या होता है?

ख़ुद की ही कुछ ज़रूरतोंको पूरा करने के लिए होता है सारा

तुम्हें प्रेमपत्र लिखके आनंद मुझे मिलता है, तुमसे प्यार करके ख़ुशी मुझे मिलती है।

तुम्हारे बिरह में व्याकुल होके मन की तह तक मैं जाती हूँ।

पर आखिर में तुम्हारे बारे में सोचने वाला मन तो मेरा ही होता है ना? वो अनुभव भी मेरा ही होता है ना?

तुम्हें क्या लगता है, मैं तुमसे इश्क़ विश्क़ करती हूँ?

चलो हटो, ऐसा कुछ नहीं।

तुमसे मिलने के बाद, मेरे मन में बचे हुए तुम मुझे बहुत कुछ देके जाते हो।

वो मेरे मन में बसे हुए तूम, तुमसे कितने अलग होते हो,

मतलब आखिर में, मेरे मन में बसे हुए तुम कोई अलग ही हो ना?

तुम तो बस एक निमित्त मात्र हो

अंत में,  मैं, मेरे लिए, मेरे आत्मा के लिए ही सब कुछ है

बाकी सब शून्य है।

हिंदी तू मेरी प्यारी मौसी है।

मराठी मेरी माता है तो हिंदी तू मेरी मौसी हैं।

क्यूंकि तुम दोनोकी माता संस्कृत है।

मेरी माँ मुझे बहोत प्यारी है

पर ऐ मौसी तू भी मेरी माँ जीतनी ही प्यारी है।

जो अपनापन माँ देती है वही अपनापन तू भी देती है।

तू मुझे बहोत सारे भारतीयोंसे जुड़ने का मौका देती है।

ऐ हिंदी तू तो मेरी प्यारी मौसी है।

मेरी माँ और तुम शादी के बाद अलग अलग घरोमें चली गयी

दोनों घर के थोड़े रीतिरिवाज अलग है

जिसे हम व्याकरण कहे सकते है

पर तुम दोनोंकी आत्मा एक ही है

जिसे हम शब्द कहे सकते है।

तुम दोनोंको ही तुम्हारे संस्कारोने सर्वसमावेशी बनाया है।

इसलिए तुम दोनों भी कितने सारे बाकी भाषाओंके शब्द आपने में समाती हो  

यही तो अपनी संस्कृति है जिसका मुझे अभिमान है।

ऐ हिंदी तू तो मेरी प्यारी मौसी है।

ए हिंदी तू तोह विश्व व्यापी है

अंजान शहर में, अंजान सडकोंपे, अनजान लोगोंसे

जब तुम्हे सुनती हु तो बस सारा डर निकल जाता है

और रिश्ते अपनेआप बनते है।

ऐ हिंदी तू तो मेरी प्यारी मौसी है।

हमारी फिल्मोंके जरिए विश्व के कोने कोने में तुम पहुंच जाती हो

अपनी मधुर गीतोंसे सबका दिल बेहलाती हो

अपने समृद्ध साहित्य से कितनोंको प्रेरित करती हो

ऐ हिंदी तू तो मेरी प्यारी मौसी है।

ए हिंदी तू ना ही सिर्फ मेरी माँ की

पर बहु सारी बाकी भाषाओंकी भी बड़ी बेहेन हो

अपनी सारी बेहेनोंको लेके आगे बढना

अपने शब्दरूपी अलंकारोंकी बहनोंकेसाथ आदानप्रदान करना

और बस ऐसेही समृद्ध होती जाना।  

और दुनिया की सर्वश्रेष्ठ भाषा बनना

क्यूंकि ऐ हिंदी तू तो मेरी प्यारी मौसी है।  

Varsha 11-Sep-2020

कोरोना तू ना देवासारखा आहेस (Version 1)

कोरोना तू ना देवासारखा आहेस 

कुणाचा तुझ्या असण्यावर विश्वास आहे, कुणाचा नाही 

कुणाला तुझी प्रचिती येते कुणाला नाही 

कुणाला प्रचिती येऊन देखिल तुझे आस्तित्व मानायचे नाही 

खरच, कोरोना तू ना देवासारखा आहेस 

 देवाची म्हणे 33 कोटी रुपे 

कोरोना म्यूटेट होऊन म्हणे तुझी देखिल अनंत रुपे ?

ईश्वर म्हणे चराचरात आहे 

कोरोना, म्हणे तू देखिल चराचरात आहेस ?

खरच, कोरोना तू ना देवासारखा आहेस 

कुणी म्हणतं पूजाअर्चा करुन देव भेटतो 

कुणी म्हणतं  उपास तापास करुन तो भेटतो 

कुणी म्हणतं  यज्ञ याग, तपश्चर्या करुन देव भेटतो 

कोरोना तुझे देखिल तसेच आहे म्हणे ?

कुणी म्हणतं तू स्पर्शातून येतोस 

कुणी म्हणतो तू हवेतून येतोस 

कुणी म्हणतो तू ना एक नुसतीच पसरविलेली भिती आहेस 

कुणी म्हणतो घरात थांबा, म्हणजे तू भेटणार नाहीस 

कुणी म्हणतो बाहेर पडा, तुझ्यात काही जास्त दम नाही 

कुणी म्हणतं तुझ्यावर काहीच औषध नाही, 

कुणी म्हणतं आयुर्वेद, होमिओपथी ने तू पळतोस 

कुणी म्हणतं अलोपथी ने तू पळतोस 

खरच, कोरोना तू ना देवासारखा आहेस 

पण कोरोना देव म्हणे तारक असतो 

आणि तू म्हणे संहारक आहेस?

कोण आहेस कोण तू कोरोना ?

तू खरच आहेस का नाही आहेस ?

खरं काय आहे कोरोना ,

ते तुझ्याबद्दल फक्त तुलाच माहिती 

अगदी जसे ते देवाबद्दल फक्त देवालाच माहिती 

खरच, कोरोना तू ना देवासारखा आहेस

कोरोना तू ना एक कोडं आहेस (Version2)

कोरोना तू ना एक कोडं आहेस
कुणाचा तुझ्या असण्यावर विश्वास आहे, कुणाचा नाही
कुणाला तुझी प्रचिती येते कुणाला नाही
कुणाला प्रचिती येऊन देखिल तुझे आस्तित्व मानायचे नाही
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस

देवाची जशी 33 कोटी रुपे
तशी कोरोना म्यूटेट होऊन म्हणे तुझी देखिल अनंत रुपे ?
ईश्वर म्हणे चराचरात आहे
कोरोना, म्हणे तू देखिल चराचरात आहेस ?
साऱ्या विश्वाला तू हैराण केलेस
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस

कुणी म्हणतं तू स्पर्शातून येतोस
कुणी म्हणतो तू हवेतून येतोस
कुणी म्हणतो तू ना एक नुसतीच पसरविलेली भिती आहेस
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस

कुणी म्हणतो घरात थांबा, म्हणजे तू भेटणार नाहीस
कुणी म्हणतो बाहेर पडा, तुझ्यात काही जास्त दम नाही
कुणी म्हणतं तुझ्यावर काहीच औषध नाही,
कुणी म्हणतं आयुर्वेद, होमिओपथी ने तू पळतोस
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस 

कुणी म्हणतं तू लॅब मधे तयार झालास
कुणी म्हणतं तू वटवाघुळातून आलास
पहिले म्हणे मास्क घालू नका
आता म्हणे मास्क घाला
कुणी काय म्हणतं कुणी काय
साऱ्या विश्वाला तू वेडं केलं
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस 

आता शास्त्र देखिल अंधश्रद्धा आहे का
असं वाटायला लागलय
मंगळावर जाण्याच्या वल्गना करणाऱ्या माणसाला
एका साध्या विषाणुने होत्याचे नव्हते केले आहे
रोज एक कॉंस्पिरसी थेअरी येते
खरे काय खोटे काय समाजेनासे झाले आहे 
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस 

तू दिसत नाहीस पण
तुझ्यामुळे अनेक लोकं मेली, अनेक घरे उध्वस्त झाली
पूर्ण विश्वाची उलथापालथ झाली
आता तू माणसाच्या मनात, संवेदनात अत्र तत्र सर्वत्र आहेस.
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस

कुणी म्हणतं बरं झालं कोरोना तू आलास
ह्या धकाधकीच्या आयुष्याला लगाम लागला
निसर्ग पुन्हा डोलायला लागला
माणसाच्या उन्मादाला चांगलीच चपराक बसली
कोण आहेस कोण तू कोरोना ?
तू खरच आहेस का नाही आहेस ?
खरं काय आहे कोरोना ,
ते तुझ्याबद्दल फक्त तुलाच माहिती
आमच्यासाठी मात्र
खरच, कोरोना तू ना एक कोडं आहेस

Varsha Nair

बाढ़

अच्छा हुआ बाढ़ आई , सब कुछ अपने साथ ले गयी 
भली बुरी यादे भी उसके साथ बहे गयी 
वे करके गयी मुझे पूरी तरह से रिक्त 
और हो गयी मै सारे बोझोंसे मुक्त 

अच्छा हुआ बाढ़ आई
और मुझे एहसास दिलाई 
की अनुभव भला हो या बुरा 
पिटारे में बंद हो जाते ही 
बन जाता है एक बोझ काही हिस्सा 

अच्छा हुआ बाढ़ आई
और सबकुछ खाली कर गयी 
ये अनगिनत बोझ उठाके चलने वालोंको 
बिलकुल हलका हलका सा कर गयी 

अच्छा हुआ बाढ़ आई
और सबको समझाई 
की कुछ नहीं है यहाँ तेरा या मेरा 
सभी है तोह सिर्फ ये प्रकृति का 
तू भी तो ये प्रकृति का ही हिस्सा है 
आखिर मिटटी बनकर तुम्हे भी तो इसी बाढ़ में बेहेना है 

अच्छा हुआ बाढ़ आई 
और सबकुछ शुरू से 
शुरुआत करने के 
संकेत दे गई 
रिक्त मेरी झोली, रिक्त मेरा मन,
रिक्त मेरा तन और ...
पावन मेरा आत्मा 

वर्षा 22/11/2019

‘जजMental hai kya?’

कालच ‘जजMental hai kya?’ हा चित्रपट पाहिला’

‘कंगनाची fan असल्याने हा चित्रपट न बघणं शक्यच नव्हतं. 

चित्रपट प्रचंड आवडला. कंगनाचे काम लाजवाब... Outstanding... Effortless...

हा चित्रपट अनेक पातळ्यांवर समजण्यासारखा आहे. ह्याला अनेक पदर, कंगोरे  आहेत. प्रत्येकजण आपापल्या कुवतीनुसार त्याला उलगडून समजून घेऊ शकतो. थोडासा abstract, offbeat आणि experimental आहे.

पण तरीही तो कुठेही slow अथवा boring होत नाही.

पहिला half अनेकांना आवडतो कारण त्यात अतिशय intelligently humor अथवा विनोद पेरलेले आहेत. त्यामुळे पहिला half अनेकांना आवडतो. दूसरा half अनेकांना झेपत नाही कारण तो अजूनच abstract होत जातो. ज्यांना तो समजतो त्यांना तो half देखिल आवडतो.

ह्या कथेची नायिका हि मनोरुग्ण आहे तिला psychiatrist ची treatment देखिल चालु आहे, आणि तिच्या मनोविश्वातून ह्या चित्रपटाचे narration होते, पण at the same time ते नायकाच्या मनोविश्वातून देखिल होते. नायक हा रूढार्थाने normal असलेला आहे.

आपल्यासमोर दोन्ही बाजूंचे narration येते. मग खरे काय ? आणि कुणाचे ?

रूढार्थाने normal असलेली माणसे किती normal असतात ? बाहेरच्या जगासमोर सगळे अलबेल आणि व्यवस्थित आहे अशी भासवणारी माणसे खरी किती normal असतात? 

आणि सर्वात शेवटी ‘Normal’ म्हणजे काय ? Normal माणसे चांगलीच असतात का? अशा अनेक पैलूंना आणि layers ना हा चित्रपट स्पर्श करतो.

आपण प्रत्येक frame मधून जर अनेक पदर उलगडू शकलो तर हा चित्रपट तुम्हाला विलक्षण आनंद देऊन जाईल.

हयात murder mystery आहे, पण मला वाटते ती केवळ चित्रपटाचा मूळ मुद्दा समजवून, पटवून देण्यासाठी वापरण्यात आलेला एक नाममात्र incidence आहे.

हयात actually protagonist प्रेक्षकांशी mind games खेळतात.

खरं सांगू कंगना मला ही तुझीच गोष्ट वाटली. जगाने eccentric, वेडी असे तुला ठरविले. सत्यासाठी तू प्राणपणाने लढतेस, समोर कोण आहे ह्याची तमा बाळगत नाहीस, परिणामांची पर्वा न करता तू सत्य लोकांसमोर मांडतेस, अजिबात diplomatic नाही आहेस, स्पष्टवक्ती आहेस, आजूबाजूला काय चालु आहे, देशात काय चालु आहे ह्याचे तुला भान आहे, रूढार्थाने heroine जशी असते... just like a show piece तशी तू नाहीस. .. तुझे पाय घट्ट जमिनीत रोवलेले आहेत.

पण तरीही लोक तुझ्या गोष्टीवर, तुझ्या narration वर शंका घेतात, तू वेडी म्हणून तुला ignore करतात... अगदी अगदी त्या चित्रपटातील बॉबी सारखेच.

चित्रपटाचा नायक मला कोणासारखा वाटला हे सांगायची गरज आहे?

अगदी सगळं कसं ideal, normal-normal आणि glossy भासणारं कोण बरे आहे कंगना ?

चित्रपटातील Bobby आवडली अगदी तू आवडतेस तशीच.

वेडं बनून लढ, शहाणं बनून लढ... पण तू अशीच लढ ...

शहाण्यात पण वेडा असतो आणि वेड्यात पण शहाणा असतो... शेवटी सगळ्यांत एक 'मेंटल' असतो...

(कंगना वरचा long overdue लेख हा नाही, हा चित्रपटावरील आहे )

सैराट --- एक झिंगाट अनुभव

असं म्हणतात कि कुठलिही निर्मिती एकदा लोकांना अर्पण केली कि ती लोकांची होऊन जाते. प्रत्येक जण तिला आपापल्या मनचक्षुंनी, आपापल्या अनुभव विश्वातुन आणि पर्यायाने आलेल्या पुर्वग्रहातुन, आपापल्या कुवतीनुसार बघतो. आपापले अर्थ काढतो आणि त्याचा आस्वाद घेतो.

’सैराट’ मला असाच बघायचा होता, पुर्णपणे मोकळी, कोरी पाटी घेउन. कुठल्याही गोष्टीचा कुठलाही अर्थ न लावता, जस दिसेल तस फक्त मेंदुमधे record करत, त्याचे कुठलेही analysis न करता बघायचा होता.

आणि मी तसाच बघितला. आवडला. खरंच आवडला. त्यातिल एक एक फ्रेम तुमच्या मेंदुवर अतिशय ठळक impression पाडत जाते, तुम्हाला नको असेल तरिही. तुम्ही अचंबित होत जातात, कि अरे ह्यातिल विश्व माझ्या विश्वाच्या खूप खूप दूरचे आहे, हे असे मी कधी अनुभवलेले नाही, पाहीलेले नाही, आणि तरिही मला ते भावतं आहे.

चित्रपटाच्या जमेच्या बाजु आणि काही highlight scenes असे....

१. त्याचा Rawness. कुठल्याही प्रतिथयश कलाकाराला, अथवा acting school मधुन शिकुन आलेल्या कलाकारांना घेउन कचकड्याचे गावचे वातावरण तयार केलेले नाही. अगदी संपुर्ण cast (except ज्योती सुभाष) अशी थेट त्याच गावातुन उचललेली. हे त्या चित्रपटाचे वैशिष्ठ आहे. कोणी स्मिता पाटील, नंदिता दास, शबाना आझमी अथवा तत्सम कसलेल्या अभिनेत्री अथवा, नसिर, ओम किंवा तत्सम कसलेले अभिनेते नाहीत.

तरिही सर्वांचा उत्कृष्ट अभिनय.

२. हिरो आणि हिरोईन दोघेही अतिशय आवडले. आर्ची (रिंकु) तर आहेच छान, तिचे कौतुकही होते आहे, पण मला तर परशा पण खुप आवडला.

३. सगळ्या रुढ नायिकेच्या कल्पनांना झुगारुन देणारी, बिन्धास्त आर्ची. बुलेट, ट्रॆक्टर चालविणारी, घोडसवारी करणारी आणि पिस्तोल देखिल चालविणारी आर्ची हि खरोखर वाघिण आहे. नायकाला बिन्धास्त response देणारी, आव्हान देणारी रांगडी आर्ची कुणालाही भावेल, भुरळ पाडेल अशिच आहे.

हि नायिका खरे तर बिन्धास्त आणि नायक लाजरा बुजरा कवी मनाचा आहे. म्हणजे नायिका हिच खरी चित्रपटाची हिरो आहे (रुढार्थाने मान्य ’हिरो’ च्या व्याख्येनुसार).

लग्न झाल्यानंतरही, हैद्राबादला जेव्हा एक मवाली मुलगा तिच्याकडे टक लावुन बघत असतो तेव्हा कुठेही घाबरुन न जाता, परशाला न उमगु देता, स्वत: त्याला खुन्नस देते. हा सिन देखिल चित्रपटातिल अनेक हायलाईट शॉट्स पैकी एक आहे. 

४. चित्रपटाची Cinematography उत्कृष्ट. हा संपुर्ण चित्रपट खरंतर दिग्दर्शकाचाच आहे. त्याची sensitivity, संवेदनशिलता अगदी पावला पावला गणिक जाणवते, त्याच्या प्रत्येक फ्रेममधे ह्या दिग्दर्शकाची संपुर्ण निर्मितीवर असलेली पकड, त्याचा intelligence दिसतो. पण तरिही त्याचे आस्तित्व subtle आहे. कुठेही ते कथानक, पात्र आणि इतर कुठल्याही गोष्टीवर हावी होत नाही. 

"हो हे माझच आहे सर्व, पण ह्यातिल प्रत्येक गोष्टीला आपापले फुलण्यास वाव आहे, स्वत:चे आस्तित्व दाखविण्यास वाव आहे" असं दिग्दर्शक सांगुन जातो.

५. चित्रपटातिल शेवटचे दृष्य जे त्या छोट्या मुलावर दिग्दर्शित केले आहे ते अतिशय सुन्न करणारं आणि परिणामकारक. तो सिन तसा सुचणं आणि तो जर तसा पहिल्यांदीच वापरला असेल तर माझा दिग्दर्शकाला सलाम.

आता चित्रपटाचे काही weak points...

1. ह्या चित्रपटाचा मध्यंतर २ तासांनी होतो. तो खुप लांबणीवर टाकलेला आहे. त्यामुळे थोडासा चित्रपटाचा पेस जातो.

२. मध्यंतरापुर्व चित्रपट खुप फ़ास्ट आहे, पण मध्यंतरानंतर तो स्लो होतो. ते खटकतं. कधी कधी तर आता हा कधी संपणार असे वाटुन जाते. मध्यंतर लवकर घेऊन, सेकंड हाफ़ सुद्धा तसाच फ़ास्ट आणि crisp ठेवला तर अजुन मजा आली असती.

३. कुठेतरी टिपिकल स्लो चालणारे आर्ट सिनेमे आणि mass appeal वाले व्यावसायिक सिनेमे ह्यांत गोंधळ झाला आहे. पहिला भाग अगदी व्यावसायिक पद्धतिने घेतलेला आहे, म्हणजे उगिचच, एक एक फ़्रेम , स्क्रिनवर काहीही न घडता कित्येक मिनिटे चालु ठेवुन लोकांना पकवायचं हे आर्ट सिनेमाचे तंत्र पहील्या भागात वापरलेले नाही, पण दुस-या भागात कुठेतरी दोन genre मधे संभ्रम झालेला वाटतो.

आता काही overly hyped points बद्दल

१. मराठीत अशा प्रकारचा चित्रपट कदाचित पहिल्यांदाच अथवा कमी वेळा झाला असेल, पण मी इतकेच raw, रांगडे, अर्थपुर्ण सिनेमे मल्याळम आणि तामिळ भाषेतिल पाहीले आहे. Rather मल्याळम मधिल बहुतांश चित्रपट हे असे इतकेच सच्चे, त्यांच्या मातितले, कुठेही हिंदी चित्रपटांसारखा भडकपणा, glossyness, larger than life characters असले प्रकार मल्याळम चित्रपटात पाहीले नाहीत.

जात - पात वगैरे विषय देखिल तिथे समर्थपणे हाताळलेले आहेत. त्यामुळे मराठीला हा धक्का असला तरी, हि भारतात ह्या प्रकारची प्रथम घडणारी कलाकृती नाही.

Rather, to be honest मला ह्या चित्रपटाचे handling, treatment, genre हे सर्व सर्व साउथच्या चित्रपटांशी साधर्म्य असलेलं वाटलं.

आता जाता जाता....

मी सुरवातीलाच लिहिल्याप्रमाणे मी हा चित्रपट कुठलेही पुर्वग्रह न ठेवता कोरी पाटी घेऊन, माझ्या अनुभव विश्वातुन बघितला. शहरात वाढल्यामुळे, खेडेगावात तर कुठलेही नातेवाईक पण नसल्याने मला हि दुनिया फार दूरची आहे. घरात माझ्यावर जातीपातीचे कुठलेही संस्कार कधिच झाले नाहीत. त्यामुळे हा चित्रपट बघतांना मला त्यात जातिय रंग दिसलाच नाही. दिसली ती फक्त एक भन्नाट, जिगरबाज love story. दोघांमधे आर्थिक स्तर वेगवेगळा आहे आणि त्यामुळे तिची नंतर होणारी ससेहोलपट जाणविली. पण जाती भेद ना कधी मी पाळला, ना त्याचे ज्ञान मला घरच्यांनी दिले आणि त्यामुळे मी जातीच्या राजकारणाच्या पलीकडे जाऊन हा चित्रपट बघितला. 

दिग्दर्शकाने देखिल कुठेही जात-पात हा केंद्रबिंदु चित्रपटात ठेवला आहे असे वाटले नाही. दोघे जेव्हा कॉलेज मधे स्वत:ची ओळख करुन देतांना संपुर्ण नाव सांगतात, बहुधा खुप subtly दिग्दर्शकाने जात तिथेच establish केली. बाकी चित्रपटात explicitly कुठेही जातीचा उल्लेख नाही आहे. हो शेवट हा मानला तर जातिय संस्थेतून होणाऱ्या कलहाचे outcome असू शकते, पण ते तसे न मानता बघितले तरी फरक पडत नाही.